Al sinds de Club van Rome weten we dat onze focus op eeuwige groei een enorme bedreiging is voor het milieu. Overstappen van fossiel naar duurzame energie, minder vlees eten, minder vliegen, minder consumeren…. We weten op hoofdlijnen wel wat er moet gebeuren, maar hoe we dat moeten doen? Dat is een veel grotere opgave.
Alle oplossingen vragen veel van ons als samenleving en individu: het raakt aan zaken als betaalbaarheid, leefstijl en inrichting van onze leefomgeving. Naast een technologische transformatie is er ook een sociale transformatie nodig: verandering van gedrag, waarden en relaties.
Die nieuwe samenleving kan alleen maar van onderop vormgegeven worden. Het goede nieuws is: dit gebeurt al. Wij ontvangen bij DOEN bijna dagelijks financieringsaanvragen van initiatieven van mensen die hiermee bezig zijn: van buurtbewoners tot sociale ondernemers. Maar er is haast. En om die nieuwe samenleving vorm te geven is meer nodig dan wereldwijde consensus over doelen. Uitvoerbare plannen zijn noodzakelijk, en vooral ook verbeeldingskracht. Hoe ziet de nieuwe samenleving er straks uit, wat betekent dit voor ons als collectief, en als individu?
Kunstenaars spelen hierin een cruciale rol. Zij signaleren, inspireren en verbeelden wat wij nog niet voor mogelijk houden. Het beeld van een kunstenaar die ergens afgezonderd op een zolder maandenlang aan een kunstwerk zit te werken is al lang achterhaald. De meeste kunstenaars zijn actief bezig een beweging te creëren rond maatschappelijke vraagstukken zoals klimaatverandering. Een stroming die inmiddels heel groot is binnen de kunstwereld is social practice: kunstenaars en culturele instellingen die een kunstpraktijk hebben waar veranderingen in de samenleving aanleiding vormen voor projecten. Vanuit een persoonlijke, onbevangen blik én sociale betrokkenheid zoeken ze naar manieren om mensen actief te betrekken bij de ontwikkeling van hun kunstpraktijk. Door deze andere relatie tussen maker, publiek en andere betrokkenen ontstaat – vanuit een veelheid aan perspectieven - een nieuwe kijk op de wereld.
Een voorbeeld van een succesvolle social practice praktijk is “The Incredible Shrinking Man”, een project waarin kunstenaar Arne Hendriks onderzoekt of het wenselijk zou zijn om de mens te laten krimpen, om zo minder voedsel nodig te hebben. Met workshops, onderzoek en het opzetten van een Disproportioneel Restaurant dat porties serveert die afgestemd zijn op de nieuwe lengte van de mens, gaf hij dit concept vorm. Het trok de aandacht van onder meer een grote bank (waar hij vervolgens werkte aan een onderzoek naar de relatie tussen overvloed, economie en voedsel) en een onderzoeksinstituut (waar hij een interdisciplinair onderzoeksproject uitvoerde met als doel de perceptie over groei aan te pakken).
Een ander voorbeeld: om aandacht te vragen voor conflictmineralen en electronic waste ontwierp een groep ontwerpers via een open platform de telefoon van de toekomst. Kort daarna leidde dit tot de inmiddels succesvolle duurzame onderneming Fairphone. En met “De Zaak Shell’ laten theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit op toegankelijke wijze zien dat de klimaatcrisis eigenlijk een verantwoordelijkheidscrisis is.
Het is deze analyse, de verbeeldingskracht en het vermogen om dit te vertalen naar een groter publiek wat we zo hard nodig hebben voor het vormgeven van onze toekomstige samenleving. Kunstenaars spelen hier bij uitstek een rol in. Laten we hen die ruimte bieden en met hen samenwerken om met elkaar die nieuwe samenleving vorm te geven.
Deze column van Carol Gribnau is verschenen in het laatste Marktboek van P+magazine.
